سلام بر بهشتیان (قرآن)سلام از ماده سلم یعنى سلامت و كنار بودن از آفات ظاهرى و باطنى. ۱ - اقسام سلامسلام یك دفعه سلام خارجى است بمعنى سلامت مثل «ادْخُلُوها بِسَلامٍ ذلِكَ یوْمُ الْخُلُودِ»«یا نارُ كُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلى إِبْراهِیمَ» و یك دفعه سلام قولى است مثل «وَ إِذا جاءَكَ الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِآیاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیكُمْ ...»«وَ نادَوْا أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلامٌ عَلَیكُمْ ...»«سَلامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِیمٍ» ۲ - سلام خداوند بر بهشتیانبرخورداری بهشتیان، از سلام خدا در بهشت: •«... سلـم قولا من رب رحیم:بر آنها سلام (و درود الهى) است؛ این سخنى است از سوى پروردگارى مهربان» كلمه" سلام" مبتدایى است كه خبرش حذف شده. و اگر آن را نکره آورد و نفرمود:" السلام" به منظور این است كه بفهماند سلامى است كه از عظمت نمى توان تعریفش كرد. و خبرى كه از آن حذف شده عبارت است از" علیكم" و یا" لكم". و كلمه" قولا" مفعول مطلق است براى فعل محذوف، و تقدیرش این است كه:" اقوله قولا من رب رحیم- من این سلام را مى گویم، گفتنى از پروردگار رحیم".از ظاهر كلام برمى آید كه این سلام از خداى تعالى باشد، و این غیر از آن سلامى است كه ملائکه به بهشتیان مى گویند. ۳ - سلام بهشتیان بر همبرخورداری بهشتیان، از سلام یکدیگر نشانه ادب آنان: •«دعویهم فیها سبحـنک اللهم وتحیتهم فیها سلـم:گفتار (و دعاى) آنها در بهشت این است كه: «خداوندا، منزهى تو!» و تحیت آنها در آنجا: سلام؛ و آخرین سخنشان این است كه: «حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است!»»دعاى مؤمنان و ذكرشان در بهشت این است كه می گویند: «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ» و البته این جمله را هم نه بعنوان عبادت و وظیفه می گویند زیرا در آنجا تکلیفی نیست بلكه براى آنكه از تسبیح پروردگار لذت مى برند. و ابن جریج گفته: هر گاه پرنده اى در هوا بر بهشتیان می گذرد و آنها به آن پرنده میل می كنند این جمله را می گویند، آن پرنده بریان شده در جلوى رویشان حاضر می شود، و چون مطابق میل شان از آن خوردند دوباره می گویند «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» در این وقت پرنده زنده شده و به هوا پرواز می كند. و بدین ترتیب در همه كارها افتتاح و آغاز سخن شان تسبیح است و پایان آن حمد و ستایش خداوند، و در نتیجه تسبیح براى بهشتیان بجاى «بسم اللَّه» می باشد.«وَ تَحِیتُهُمْ فِیها سَلامٌ» یعنى تحیتى كه از خداى سبحان براى آنها می رسد سلام است، و برخى گویند: یعنى تحیت خودشان به یكدیگر یا تحیت فرشتگان بآنها سلام است كه می گویند «سلام علیك» یعنى از آفات و بلیاتى كه دوزخیان بدانها مبتلا گشته اند شما سالم ماندید.«وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» معناى آن را گفتیم، و البته منظور این نیست كه آخرین سخن آنها این است كه سخن دیگرى نمی گویند بلكه منظور این است كه پایان سخن شان را این جمله را قرار می دهند كه میگویند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ». •«وادخل الذین ءامنوا وعملوا الصـلحـت جنت تجری من تحتها الانهـر خــلدین فیها باذن ربهم تحیتهم فیها سلـم:و كسانى را كه ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، به باغهاى بهشت وارد مى كنند؛ باغهایى كه نهرها از زیر درختانش جارى است؛ به اذن پروردگارشان، جاودانه در آن مى مانند؛ و تحیت آنها در آن، «سلام» است.»" تحیت" در اصل از ماده"حیات" گرفته شده سپس به عنوان دعاء براى سلامتى و حیات افراد استعمال شده است، و به هر نوع خوش آمدگویى و سلام و دعائى كه در آغاز ملاقات گفته مى شود، اطلاق مى گردد.بعضى از مفسران گفته اند:" تحیت" در آیه فوق خوش آمد و درودى است كه خداوند به افراد با ایمان مى فرستد و آنان را با نعمت سلامت خویش قرین مى دارد سلامت از هر گونه ناراحتى و گزند و سلامت از هر گونه جنگ و نزاع (بنا بر این" تحیتهم" اضافه به مفعول شده و فاعلش خدا است).و بعضى گفته اند: منظور در اینجا تحیتى است كه مؤمنان به یكدیگر مى گویند و یا فرشتگان به آنها مى گویند و به هر حال كلمه" سلام" كه به طور مطلق گفته شده مفهومش آن چنان وسیع است كه هر گونه سلامتى را از هر نوع ناراحتى و گزند روحى و جسمى شامل مى گردد. •«لایسمعون فیها لغوا الا سلـما:در آن جا هرگز گفتار لغو و بیهوده‌اى نمى شنوند؛ و جز سلام در آن جا سخنى نیست؛ و هر صبح و شام، روزى آنان در بهشت مقرّر است.»سلام به معنى وسیع كلمه كه دلالت بر سلامت روح و فکر و زبان و رفتار و كردار بهشتیان دارد.سلامى كه آن محیط را، بهشتى كرده و هر گونه اذیت و ایذاء از آن برچیده شده است.سلامى كه نشانه یك محیط امن و امان، یك محیط مملو از صفا و صمیمیت و پاكى و تقوا و صلح و آرامش است. •«... ویلقون فیها تحیة وسلـما:(آرى،) آنها هستند كه درجات عالى بهشت در برابر شكیبایی شان به آنان پاداش داده مى شود؛ و در آن، با تحیت و سلام رو به رو مى شوند.» •«تحیتهم یوم یلقونه سلـم واعد لهم اجرا کریما:تحیت آنان در روزى كه او را دیدار مى كنند سلام است؛ و براى آنها پاداش پرارزشى فراهم ساخته است.»از ظاهر سیاق بر مى آید كه كلمه" تحیتهم" مصدرى است كه به مفعول خود اضافه شده است، و معنایش این است كه ایشان تحیت گفته مى شوند، یعنى روزى كه پروردگارشان را ملاقات مى كنند از ناحیه او و از ناحیه ملائكه او، به ایشان تحیت و سلام گفته مى شود، به این معنا كه ایشان در روز لقاى خدا در امنیت و سلامتى هستند، و هیچ مكروهى و عذابى به ایشان نمى رسد. •«الا قیلا سلـما سلـما:تنها چیزى كه مى شنوند «سلام» است «سلام»». آیا این سلام از ناحیه خداوند است؟ یا از ناحیه فرشتگان؟ یا خود بهشتیان نسبت به یكدیگر؟ و یا همه اینها؟از همه مناسبتر تفسیر اخیر است چنان كه در آیات دیگر قرآن به سلام خداوند و فرشتگان و بهشتیان بر یكدیگر اشاره شده است.آرى آنها جز سلام چیزى نمى شنوند، سلام و درود خداوند و ملائكه مقربین او، و سلام و درود خودشان به یكدیگر، در آن جلسات پر شور و پر صفا كه لبریز از دوستى و محبت است.محیط آنها آكنده از سلام و سلامت است، و همین معنى بر تمام وجود آنها حکومت مى كند، هر چه مى گویند بر همین محور دور مى زند و نتیجه تمام گفتگوها و بحثهاى آنها به سلام و صلح و صفا منتهى مى شود، اصولا بهشت" دار السلام" و خانه سلامت و أمن و امان است چنان كه در آیه ۱۲۷ سوره انعام مى‌خوانیم" لَهُمْ دارُ السَّلامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ" ۴ - سلام فرشتگان بر بهشتیان۴.۱ - هنگام قبض روحسلام فرشتگان به بهشتیان، هنگام قبض روح: •«الذین تتوفیهم الملـئکة طیبین یقولون سلـم علیکم ادخلوا الجنة بما کنتم تعملون:همانها كه فرشتگان (مرگ) روحشان را مى گیرند در حالى كه پاك و پاكیزه اند؛ به آنها مى گویند: «سلام بر شما! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالى كه انجام مى دادید!»». در اینجا فرشتگان" به آنها مى گویند سلام بر شما باد" (یقُولُونَ سَلامٌ عَلَیكُمْ).سلامى كه نشانه امنیت و سلامت و آرامش كامل است. ۴.۲ - هنگام ورود به بهشتبرخورداری بهشتیان، از سلام فرشتگان، هنگام ورود به بهشت: •«سلـم علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار...:(و به آنان مى گویند:) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامت تان! چه نیكوست سرانجام آن سرا (ى جاویدان)»فرشتگان به آنها مى‌گویند:" سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان" (سَلامٌ عَلَیكُمْ بِما صَبَرْتُمْ).آن صبرها و استقامتهاى شما در راه انجام وظائف و مسئولیتها و تحمل شدائد و مصائب بود كه این سلامت را به وجود آورد، در اینجا در نهایت امنیت و آرامش خواهید بود، نه جنگ و نزاعى، و نه خشونت و دعوایى، همه جا امن و امان است. •«ادخلوها بسلـم ءامنین:(فرشتگان به آنها مى گویند:) داخل این باغها شوید با سلامت و امنیت!»در این آیه به دو نعمت مهم معنوى كه" سلامت" و" امنیت" است اشاره مى كند، سلامت از هر گونه رنج و ناراحتى، و امنیت از هر گونه خطر، مى‌گوید:" فرشتگان الهى به آنها خوش آمد مى گویند و مى گویند كه داخل این باغها شوید با سلامت و امنیت كامل" (ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنِینَ). •«... ویلقون فیها تحیة وسلـما:(آرى،) آنها هستند كه درجات عالى بهشت در برابر شكیبایی شان به آنان پاداش داده مى شود؛ و در آن، با تحیت و سلام رو به رو مى شوند.»برداشت بر این اساس است که فرشتگان بر بهشتیان سلام کنند •«ادخلوها بسلـم ذلک یوم الخلود:(به آنان گفته مى‌شود:) بسلامت وارد بهشت شوید، امروز روز جاودانگى است!». این آیه خطاب به متقین است، و معنایش این است كه: به متقین گفته مى شود با سلامت داخلش شوید در حالى كه از هر مکروه و ناملایمى ایمن باشید. و یا این است كه:داخل شوید در حالى كه خدا و ملائكه بر شما سلام مى دهند." ذلِكَ یوْمُ الْخُلُودِ" این جمله بشارتى است كه متقین با شنیدن آن خرسند مى گردند. ۵ - سلام اصحاب اعراف به بهشتیانسلام اصحاب اعراف به بهشتیان، هنگام ورود به بهشت: •«... وعلی الاعراف رجال یعرفون کلا بسیمـیهم ونادوا اصحـب الجنة ان سلـم علیکم لم یدخلوها وهم یطمعون:و در میان آن دو(بهشتیان و دوزخیان)، حجابى است؛ و بر «اعراف» مردانى هستند كه هر یك از آن دو را از چهره شان مى شناسند؛ و به بهشتیان صدا مى زنند كه: «درود بر شما باد!» امّا داخل بهشت نمى شوند، در حالى كه امید آن را دارند». در بسیارى از روایات آمده كه ائمه اهل بیت ع اصحاب اعراف هستند:«نحن الاعراف:مائیم اعراف» یا«آل محمد هم الاعراف:خاندان پیامبر ص اعرافند» ۶ - سلام نگهبانان بهشت به بهشتیانسلام نگهبانان بهشت به بهشتیان، در آستانه ورود به آن: •«وسیق الذین اتقوا ربهم الی الجنة زمرا حتی اذا جاءوها وفتحت ابوبها وقال لهم خزنتها سلـم علیکم طبتم فادخلوها خــلدین:و كسانى كه تقواى الهى پیشه كردند گروه گروه به سوى بهشت برده مى شوند؛ هنگامى كه به آن مى رسند درهاى بهشت گشوده مى شود و نگهبانان به آنان مى گویند: «سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمتها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید!»». موكلین بهشت در حالى كه بهشتیان را استقبال مى‌كنند به ایشان مى‌گویند:" سَلامٌ عَلَیكُمْ"شما همگى در سلامت مطلق خواهید بود، و جز آنچه مایه خشنودى است نخواهید دید.جالب اینكه در مورد دوزخیان مى گوید هنگامى كه به دوزخ مى رسند درهایش گشوده مى شود، ولى در مورد بهشتیان مى گوید درهایش از قبل گشوده شده، و این اشاره به احترام و اکرام خاصى است كه براى آنها قائلند، درست همانند میزبان علاقمندى كه درهاى منزل خود را پیش از ورود میهمان مى گشاید و در كنار در به انتظار او مى‌ایستد، فرشتگان رحمت الهى نیز همین حال را دارند.در آیات گذشته در مورد دوزخیان خواندیم كه نخستین سخن فرشتگان عذاب ملامت و سرزنش سخت به آنها است كه با داشتن اسباب هدایت چرا به این روز افتاده اند؟! ولى در مورد بهشتیان نخستین سخن" سلام و درود و احترام و اكرام است"و سپس دعوت ورود به بهشت جاویدان!. ۷ - پانویس۸ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۴۹۵، برگرفته از مقاله «سلام بر بهشتیان». |